ગંદકી માટે કોણ જવાબદાર નગર પાલિકા કે નાગરિકો ? ? ?

 

 

 

 

               

               ગંદકી માટે કોણ જવાબદાર  નગર પાલિકા કે નાગરિકો ? ? ?                      

મારો એક મિત્ર પરિવાર સાથે ,મલયેશીઆ-થાઈલેંડ અને સિંગાપોરના પ્રવાસે ગયેલા, અને બે દિવસ પહેલાં જ, ફરી ,પરત આવ્યા છે. તેઓ પોતાના પ્રવાસની અને ફરવાની કેવી મજા અને આનંદ આવ્યો, તેની રોમાંચક વાતો કરી રહ્યા હતા અને ,અમે સૌ મુગ્ધ બની સાંભળી રહ્યા હતા.

આ વાતો દરમિયાન મને કહ્યું કે, ત્યાંના તમામ જાહેર કે ખાનગી સ્થળોએ અમે જે સફાઈ-સ્વચ્છતા (CLEANLINESS)  જોઈ તેવી અહીં આપણા દેશમાં ક્યારે જોવા મળશે ?  ત્યાંની સ્વચ્છતા જોયા બાદ તો એવું લાગે છે કે આપણાં દેશના લોકોને સ્વચ્છ્તા કોને કહેવાય તેની સમજ કે ખબર જ નથી. ત્યાંના જાહેર સ્થળોના,  હાઈ-વે ઉપરના, દૂર દૂર સ્થળના ટોયલેટ –રેસ્ટોરાં અને હોટેલોની સ્વચ્છતા આંખને ઉડીને વળગે તેવી અમે માણી ! અતિશયોક્તિ કર્યા વગર કહ્યું કે આપણાં પોતાના ઘરના રસોડાં કે ટોયલેટ, ત્યાંના જાહેર સ્થળોના ટોયલેટ જેટલા શુધ્ધ કે સ્વચ્છ હોતા નથી.

આ સ્વછતાની  વાત સાંભળી , મેં કહ્યું કે, તમારી ભૂલ થાય છે, કે આપણાં દેશના લોકોને સ્વચ્છ્તા કોને કહેવાય તે ખબર કે સમજ નથી તેમ નહિ, પણ  હકિકતે તો આપણને ગંદકી કોને કહેવાય તેની ખબર કે સમજ નથી ! અને જો ગંદકી જ ઓળખી ના શકાતી હોય તો સ્વાભાવિક છે, કે સ્વચ્છ્તા વિષે તો કોઈ ખ્યાલ ( IDEA ) જ ના હોય !

જરા વિચારો નીચે દર્શાવેલ વિગતોને આપણો સમાજ ગંદ્કી સમજે છે ખરો ?

 (1) આપણું આંગણું સાફ કરી પાડોશીના આંગણામાં કચરો ધકેલી દેવો !

(2) શાક-ભાજી કે ફળ-ફલાદીના છોતરા, પ્રાણી માત્ર તરફની દયા ભાવે, અને પૂણ્યના સંચય માટે, ગાય-બકરી વગેરે પશુઓની જઠરાગ્નિ ઠારવા ,જાહેર રસ્તા કે શેરીમાં ઠાલવી દેવા ! અરે ! કેટલાક તો પોલીથીન બેગમાં જ આવા છોતરા ઠાલવતા હોય છે અને પશુઓ બેગ સાથે જ આરોગે છે ! આ રીતે પશુઓને નીરતા આ દયાવાન લોકોને એ જાણ નથી, કે આ રીતે રસ્તે રઝ્ળતા પશુઓ તો કોઈની અંગત માલિકીના હોય છે અને મફતનું ખવડાવવા માટે પોતાના ઢોરોને રેઢા મૂકી દેવામાં આવતા હોય છે જે થી માલિકોનો ખર્ચ બચે અને અન્યો દયાવાન લોકોને ઘેર બેઠા પૂણ્ય સંચય થતું રહે !!!  ખરેખર પૂણ્ય જ મેળવવું હોય તો પાંજરાપોળમાં પશુઓ માટે દાન આપી શકાય ! પણ આ  છોતરા નીરવાની રીત તો આપણા પોતાના આત્મા સાથે છેતરપીંડી કરાતી હોય અને માત્ર દંભ કરાતો હોય તેવું નથી જણાતું ? આવું જ કંઈક રસ્તે રઝળતા કૂતરાઓને  પાળી-પોષી ગંદકી અને ઘોંઘાટને આવકારવામાં આવતો રહે છે.

ઉપરાંત આ દયાવાન અને પૂણ્ય સંચય કરનારા કેટલાક  સભાન નાગરિકો જો પોતાના ઘરની ગંદકીને કારણે કીડિ કે મંકોડા ઘરમાં ઉભરાય તો દવા કે અન્ય જંતુ નાશક પ્રવાહી છાંટી નેશ્ત નાબુદ કરી નાખે છે અને બાદ  બહાર કે અન્ય જગ્યાએ કીડિયારા ભરતા –કીડિ માટે લોટ છાંટતા જોવા મળે છે આ નર્યો દંભ જણાતો નથી  ?

(3) ફ્લેટના રહેવાશીઓ પોતાના ઘરનો કચરો ઉપરથી  સીધો જ  જાહેર રસ્તાની મધ્યે ફેંકે છે !

(4) પોતાનું આંગણું સ્વચ્છ રાખવા-કરવા -પાણીથી ધોનારાઓ દ્વારા  જાહેર રસ્તા ઉપર, પાણી ઠલવાતું રહે છે પરિણામે રાહદારીઓ આ પાણીના ખાડાઓ /ખાબોચીઆમાં પગ ના પડી જાય તે માટે કુદતા કુદતા ચાલે છે  અને આ રીતે વગર પૈસે શારીરિક કસરતનો લાભ મેળવે છે !

(5) બાલ્કનીમાં જ ઉભા રહી દાતણ કે બ્રશ કરનારા પાણીના કોગળા પણ સીધા જ જાહેર માર્ગ ઉપર કરતાં નજરે પડે છે !

(6) કેટલાક સવારમાં સૂર્ય નમસ્કાર પણ બાલ્કનીમાંથી જ કરી સૂર્ય દેવતાને પાણીનો અભિષેક કરતા રહે છે જે સીધો જ રાહદારીને માથાબોળ સ્નાન કરાવી જાય છે !

(7) રસોડું કે બાલ્કની એવી રીતે ધોવાય કે તેનું પાણી પણ જાહેર માર્ગ ઉપર જ સીધું રાહદારી ઉપર જ ઢોળાય ! પોતાનું રસોડું સાફ રહે તે માટે કોઈકે તો કષ્ટ ભોગવવું જ રહે ને !

(8) ઘેર કે પાર્ટીમાં ચા-નાસ્તા કરી, પેપર પ્લેટો અને પ્યાલા, ગમે ત્યાં પધરાવી દેવા પછી ભલે તે સ્થળ, શહેરના બાગ્-બગીચા કેમ નથી હોતા ? કદાચ આવા કચરા દ્વારા બાગ-બગીચાના ફૂલ ઝાડને ખાતર મળી રહેતું હશે ! અને આ રીતે બાગ્-બગીચાને પણ ગંદ્કીના પ્રદૂષણમાંથી બાકાત રાખવામાં આવતા નથી.

(9) શાક-માર્કીટ , ફળ ફળાદી વેચનારાના ગલ્લાઓ કે લારીઓ ઉપર ચો-તરફ માખીઓ મણમણતી હોવા છતાં પ્રેમથી શાક્-ભાજી અને ફળ્-ફળાદી ખરીદાતા રહે છે. અને વધેલા કે સડેલા શાક ફળો વગેરે દયા ભાવથી પશુઓ જેવાકે  ગાય્/બકરી વગેરે માટે જાહેર રસ્તા ઉપર જ વેરવામાં આવતા રહે છે !  જેથી રાહદારીઓને આ પશુઓના મળમુત્રમાં પોતાના ચરણો પવિત્ર કરવાનો મોકો મળતો રહે !

 (10) પાન-તમાકુ કે ગુટકા ખાનારા ગમે ત્યાં ગમે તે સ્થળે થૂકતા રહે છે. પોતાના ઘરનું મેદાન હોય કે જાહેર રાજ માર્ગ એમને માટે તો આ થૂકદાની જ છે. અરે ! પોતાના ઘરના પ્રવેશ દ્વારમાં પણ થૂકતા અચકાતા નથી, કે જે તેમના પોતાના કે  ઘેર આવનારા કે ઘર બહાર જનારાના પગમાં આવતું રહે છે !  નાક પણ ગમે ત્યાં  છીંકી શકાય ! જે હાથે જમતા હોઈએ તેજ હાથ વડે પોતાને જોઈતી  વાનગી પોતાની પ્લેટમાં પીરસવી ખૂબ જ સ્વાભાવિક ગણાતું હોય છે !

(11) રહેઠાણ કે  ઓફિસમાં, થીયેટરો ,બસ સ્ટેન્ડ કે રેલ્વે પ્લેટ્ફોર્મ્ -સીડીના ખૂણાઓ-ટેરેશ (અગાશી) અને બાલ્કનીઓ પણ આ લોકો માટે થૂકદાનીઓ જ છે !

(12) વાહન ઉપર જતાં, પછી તે સાયકલ હોય કે સ્કૂટર, વાહન ચલાવતા જ પીચકારી મારવી, કારમાંથી ચાલુ ગાડીએ ગાડી ચલાવતા દરવાજો ખોલી, પાછળ કોઈ આવે છે કે કેમ તેની પરવા કર્યા વગર પીચકારી મારવી જાણે સરકસના ખેલ કરાતા હોય તેવું જણાતું હોય છે ! અને આ રીતે માત્ર નાના વાહનો વાળા જ નહિ પણ તોતીંગ કેરીયર કે ટ્રેક્ટર ચલાવનારા પણ આવાં સાહસ કરતા રહે છે.

(13) ધ્રુમપાન કરનારાઓ પણ ગમે તે  જાહેર સ્થળે બસ-ટ્રેનમાં પણ અન્ય મુસાફરની અવગણના કરી ધુમાડો ઓક્યા કરતા રહે છે અને બીડી-સીગારેટની રાખ અને થૂંઠા વેરતા રહે છે.!

(14) જાહેર રાજમાર્ગો ઉપર શૌચાલયો હોવા છતાં તેની બહાર જ કુદરતી હાજત હળવી કરનારાઓ મોટી સંખ્યામાં મળી રહે છે ! (15) નગર પાલિકા શહેરમાં ચોક્સ્સ સ્થળોએ મોટા દસ્ટ બીન ગોઠવે છે પણ નાગરિકો તેમાં કચરો ઠાલવવાને બદ્લે તેની આજુ-બાજુ બહારના ભાગમાં કચરો  ઠાલવતા રહે છે ! કેટલાક શહેરોમાં નગરપાલિકાએ ઘરે ઘરે જઈ રોજે રોજનો કચરો ઉઠાવી લેવા વ્યવસ્થા કરી હોવા છતાં લોકો કચરો તેમને નહિ આપતાં ઘરની બહાર ઠાલવતા રહે છે !

(16) કમભાગ્યે આપણાં મંદિરો કે આશ્રમો પણ ગંદકીથી પર નથી. મુખ્ય પૂજારી કે વડાના શૌચાલયો સાફ સુથરા રહે છે પણ અન્ય લોકોના ભયંકર ગંદ્કી ઓકતા રહે છે ! મંદિરોના પરિસર પણ ગંદ્કીથી ભરપૂર રહેતા હોય છે. મહાદેવના મંદિરમાં દૂધ અને પાણી નો અભિષેક કરવામાં આવે છે તે બહાર લઈ જતી નીક એટલી દુર્ગંધ ફેલાવતી હોય છે કે દર્શનાર્થીઓ ત્યાંથી પીચ મૂકી ઝ્ડપથી મંદિર છોડી ચાલ્યા જાય છે.

(17) કથાકારો/વ્યાખ્યાન કરનારાઓ જે સ્થળે કથા કે વ્યાખ્યાન યોજતા હોય છે ત્યાં ગંદ્કીના થર ના જામે તો જ નવાઈ !  અને તે માટે કોઈ કથાકારે/વ્યાખ્યાન કર્તાએ ક્યારે ય શ્રોતાઓને ટકોર પણ કરી હોય તેવું જાણ્યું નથી !

(18) સમુહ ભોજન સમારંભ કોઈ પણ પ્રસંગે યોજાય ત્યારે સામિયાણાની કે વાડીની આજુ-બાજુ વિસ્તારમાં થતી ગંદ્કી વિષે ના તો આવા સમારંભના યોજ્કો કે ના તો જે તે સ્થળના કરતા હર્તા વિચારે છે ! કદાચ આવા સમારંભો જેમણે યોજ્યા હોય તેમની આ કચરો અન્ય લોકો જુએ તો  તેમની પ્રતિષ્ઠા/મોભો  વધતો  હોય તેમ માનતા હશે ?આવા સ્થળો કે વાડીઓ  તેની આજુબાજુ રહેનારાઓ માટે માથાનો દુખાવો બની રહેતો હોય છે !  કોઈ પણ પ્રસંગોમાં જાહેર માર્ગો  ઉપર કે  વાડીમાં બેફામ રીતે ફોડવામાં આવતા ફટાકડા  ધુમાડો, અવાજ અને કચરાથી ગંદકી ફેલાવે છે તે અંગે આપણે સભાન છીએ ખરા ? આવા પ્રસંગો વિષેનો આપણો આનંદ કે ખુશી વ્યકત/પ્રદર્શિત કરવા અન્ય વિકલ્પો ના વિચારે શકાય ?

(19) હોટેલ્-લારી કે રેસ્ટોરાં પણ ગંદકી ના ઘર છે. અરે ! જાહેર શૌચાલયની બાજુમાં ઉભી રહેલી પાણી-પૂરી કે પાંઉ-ભાજીની લારીઓ તેમના સ્વાદ માટે સમગ્ર શહેરમાં પ્રખ્યાત હોય છે !  ક્યારેય કોઈ પ્રતિષ્ઠિત ગણાતી હોટેલ/રેસ્ટોરાંના રસોડાંની મુલાકાત લીધી છે ખરી ?

(20) નોન-વેજ ખાનારાઓ માટે જાહેર માર્ગો ઉપર જ કપાયેલા પશુ-પક્ષી અને દરિયાઈ જીવો ખુલ્લમ –ખુલ્લા  વેચાતા રહે છે જેના ઉપર માખીઓ મણમણતી હોય શકે અને  વાતાવરણમાં દુર્ગંધ પણ ફેલાતી રહે છે !

(21) વાહનો પણ જાહેર માર્ગો ઉપર ધુમાડો ઓકતા, વિના રોક્-ટોક, પ્રદૂષણ ફેલાવતા નજરે પડે છે ! વાહન માલિકોની કોઈ ફરજ કે જવાબદારી ખરી ?

(22) આરોગ્ય ધામ તરીકે ઓળખાતી હોસ્પિટલો પોતાનો જંતુયુકત કચરો આજુ-બાજુના જ વિસ્તારમાં ઠાલવી જાણે પોતા માટે ગ્રાહકો-દર્દીઓ ઉભી કરી રહી હોય તેમ નથી લાગતું ?

ઉપર વર્ણવેલી એક પણ પ્રકારની ગંદકી આપણને ક્યારે ય ગંદ્કી લાગી છે ખરી ?  અરે આવું બધું જાવા ના મળે તો જ આપણને આશ્ચર્ય થતું રહે છે !  ટૂંકમાં આપણને ગંદકી કોને કહેવાય તેની સમજ કે ખબર જ નથી. આવી સમજ આપવાની તકલીફ નથી કોઈ સાધુ-સંતોએ લીધી કે નથી કોઈ સંપ્રદાયના વડાઓ કે કથાકારો કે વ્યાખ્યાન કરનારાઓ એ પરવા કરી ! આપણે જાણે આ તમામ બાબતોથી એટલી હદે ટેવાઈ ગયા છીએ કે ગંદકી,  ગંદકી લાગતી જ નથી. (WE ARE USED TO IT ) અને તો સફાઈ કે સ્વચ્છ્તાનો ખ્યાલ ( IDEA ) આપણાં મગજમાં કઈ રીતે આવી શકે ?

આપણામાં પારકાના દોષો જોવાની વૃતિ એટલી હદે પ્રબળ બની ગઈ છે કે આપણે જ્યારે કોઈ સામે આંગળી ચીંધીએ ત્યારે ભૂલી જઈએ છીએ કે ત્રણ આંગળી આપણા તરફ આપો આપ ચીંધાઈ જતી હોવા છતાં આપણે તેની નોંધ કે દરકાર કરતા હોતા નથી. ગંદકીને કારણે ક્યારે ક રોગ ચાળો ફાટી પડે ત્યારે, કે મચ્છ્રર/માંકણ નો ઉપદ્રવ વધે ત્યારે, સામાન્ય રીતે નગરપાલિકા અને તેના સફાઈ કામદારોને જવાબદાર ગણવામાં આવતા રહે છે. સફાઈ કામદારો કામચોર હોવાનો હોબાળો મચાવવામાં આવે છે અને નગરપાલિકા અસરકારક રીતે કામ લઈ શક્તી નથી તેવી બૂમરાણ મચાવવામાં આવે છે.

પરંતુ ઉપર દર્શાવેલી એક પણ ગંદકી નથી નગર પાલિકા દ્વારા થતી કે, નથી તેના સફાઈ કામદારો થકી કરવામાં આવતી !  આ નગરપાલિકા કે સફાઈ કામદારોના બચાવ માટે નથી કહેવાયું , પણ આપણી માનસિકતા હંમેશા દોષ અન્યો ઉપર ઠાલવી દેવાની રહી છે, તે આદત તરફ ધ્યાન દોરવા કહેવાયું છે . આપણે સગવડતા પૂર્વક ભૂલી જઈએ છીએ, કે સફાઈ કામદારો પણ આપણાં  જ સમાજમાંથી  આવે છે અને કામચોરીના સંસ્કાર શક્ય છે કે, આપણી પાસેથી જ જિલાયા હોય ! તેમનો ઉછેર, ઘડતર અને ગંદકી માટેની સમજ આપણી જ સમજનુ પ્રતિબિંબ છે. આપણે જ્યાં કામ કરતા હોઈએ ત્યાં કરવામાં આવતી કામચોરી,  ક્ષુલ્લ્ક કારણોસર રજા ઉપર ચાલ્યા જવું વગેરે થી આપણી જાતને મૂલવવામાં આવે અને થોડું આત્મ પરીક્ષણ કરવામાં આવે તો  આ વાત સહજ અને સરળતાથી સમજી શકાય તેવી છે.

ઉપરાંત સફાઈ કામદારો તરફ જોવાની આપણી દ્ર્ષ્ટિ, અપમાનાભરી଒, ઘૃણા સ્પદ અને અવહેલના અને અવજ્ઞા ભરી રહે છે. તે વિષે પણ ગંભીરતાથી વિચારવું જરૂરી જણાય છે. જરાક વિચારો કે, કોઈના પરિવારમાં કોઈ વ્યક્તિ બીમાર થાય અને લાંબા સમય સુધી પથારીવશ બની રહે તો તેમની સરભરા  અને સારવાર,  જેવી કે સ્નાન, તેના મળ-મૂત્ર સાફ કરવા, વસ્ત્રો ધોવા વગેરે કાર્યો માટે કોઈ નર્સ કે સફાઈ કામદારની જ સેવા લેવી પડતી હોય છે . આ કામ આપણે જાતે કરતા કે કરી શકતા નથી. જ્યારે સફાઈ કામદારો તો સમગ્ર સમાજની આ રીતની સેવા કરતા રહે છે અને જેમને આપણે સારી રીતે સંબોધન પણ કરતા નથી કે, નથી તેમનું સ્વમાન જળવાય તેવી રીતે સંવાદ કરતા !  આ વિષે આપણે સૌ એ આત્મ પરીક્ષણ કરવું જોઈએ તેમ નથી લાગતું ?

ટૂકમાં મારો તો સ્પષ્ટ મત છે કે સૌ પ્રથમ આપણે સૌ નાગરિકોએ  ગંદકી કોને કહેવાય તે સમજ કેળવવી જ રહી અને તો જ સ્વચ્છ્તા કોને કહેવાય તે સમજ પેદા થશે !  ઉપરાંત મને વિશ્વાસ છે કે ઉપર દર્શાવેલ ગંદકી થવાના 90% કારણો દૂર થશે અને બાકી રહેલા 10% માટે આપણે સૌ સાથે મળી સત્તાવાળાઓ અર્થાત નગરપાલિકા અને સફાઈ કામદરોને લબડ ધક્કે લઈ શકીશું !

પરંતુ યક્ષ પ્રશ્ન તો એ છે કે આપણે નાગરિકો ગંદકી અંગે સભાનતા –સતર્કતા અને સમજ કેળવવા તૈયાર છીએ ખરા ?

આ લેખ પહેલાં પણ મેં એક લેખ ગંદકી-ગીર્દી અને ઘોંઘાટ  વિષે મારા બ્લોગ ઉપર મૂકેલો છે તે પણ આની સાથે જ વાંચવા વિનતિ ઉપરાંત ગીર્દી અને ઘોંઘાટ પણ ગંદકીના બીજા પર્યાય જ છે તે સમજ પણ કેળવવાની ખૂબ જ આવશ્યકતા છે. આ લેખની નકલો મારાં અંગત ખર્ચે જામનગરની તમામ સંસ્થાઓ જેવી કે આણંદાબાવા આશ્રમ,  કબીર આશ્રમ,  પ્રણામી મંદિર,  તમામ મંદિરો, હવેલીઓ,  હોસ્પિટલો,  શાળાઓ , કોલેજો ,અને અમારી આજુ-બાજુના રહેણાક વિસ્તારોમાં ઉપરાંત નગરપાલિકાના મેયર અને કમિશ્નનરશ્રી, સ્ટેંડિગ કમિટિના ચેરમનશ્રી વગેરે  તથા  જામનગરમાંથી પ્રસિધ્ધ થતાં અખબારો જેવા કે નોબત , આજ-કાલ , દિવ્ય્-ભાષ્કર, વગેરે  તથા ટપાલ દ્વારા  બહારમાં મોરારીબાપુ,  રમેશ ઓઝા,  શંકરાચાર્યજી –દ્વારકા,  સચ્ચિદાનંદજી  વગેરેને ફેબ્રુઆરી 2009ના છેલ્લા સપ્તાહમાં મોકલી આપેલ હોવા છતાં એક અપવાદ રૂપે  શ્રી સચ્ચિદાનંદજી સિવાય કોઈએ પત્ર મળ્યા વિષે પણ જણાવવાની દરકાર કરી નથી જે  સ્પષ્ટ દર્શાવે છે કે ગંદકી  અંગે કોઈ પણ વ્યકતિ ગંભીર નથી.

હું તો મક્કમતાથી માનું છું કે  જો તમામ સાધુ-સંતો કથાકારો/વ્યાખ્યાન કરનારાઓ-શાળા/કોલેજોના સંચાલકો અને  તમામ કક્ષાના મીડીયા, ટીવી અને અખબારો અને જાગૃત પત્રકારો  વારંવાર નગર પાલિકા કે સત્તાધીશો અને સફાઈ કામદારોની ટીકાઓ કર્યા કરવાને બદલે નાગરિકોને ગંદકી કોને કહેવાય તેની સમજ આપવા માટે  નિયમીત રીતે એક અભિયાન શરૂ કરે કે એક નિશ્ચય કરી  ઝુંબેશ ચલાવે તો ધાર્યું પરિણામ મળે જ મળે ! 

અંતમા અહિ પણ હિમાલય જેવડો યક્ષ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે કે સમાજને લોકોપયોગી સમજ અને સભાન અને સતર્ક બનાવવાનું  અભિયાન શરૂ કરી હકારાત્મક રીતે લોકોને કેળવવા માટે  કર્તવ્ય  બજાવવાનુ કોઈ મીડીયા પત્રકારો કે અખબારોને રસ છે ખરો ?

 તા. ક. મારા અન્ય વિષયો ઉપરના વિચારો જાણવા કૃપયા મારા બ્લોગની મુલાકાત લેશો. મારાં બ્લોગની લીંક http.www.arvindadalja.wordpress.com